DOI Nedir?
Crossref farklı kuruluşlar tarafından yapılan araştırmalar arasında Dijital Nesne Tanımlayıcıları (DOI’ler) yoluyla (bu kuruluşlar arasında bireysel anlaşmalara gerek kalmadan) atıf bağlantısı sağlar. Bu da atıf bağlantılarının kalıcı olmasını, yani uzun süre çalışmasını sağlar. Ancak Web’deki kırık bağlantılar sorununa yönelik tam bir teknik bir çözüm yoktur. Crossref üyeleri bağlantıları ve akademik ekosistemdeki herkesin bel bağladığı zengin meta verileri güncel tutmak zorundadır.
Crossref’te üyelerimizin içerikleri için kaydettikleri her meta veri kaydının, hem bu kaydın bulunduğu yer olarak hem de diğer araştırmacıların kullanması için bir konum belirleyici işlevi görmek üzere atanmış benzersiz bir DOI’ye sahip olması gerekir. DOI numarası konumlandırdığı nesnenin değerini veya doğruluğunu göstermez; ilgili nesnenin değerini nesne hakkında bağlamsal bilgi sağlayan (katkıda bulunanlar, finansman kuruluşları, öz/özet gibi) ve diğer varlıklarla [araştırmacılar (örneğin ORCID) veya kuruluşlar (örneğin ROR ID = Research Organization Registry ID, Araştırma Kuruluşu Kayıt Kimliği) gibi] bağlantılar oluşturan kaydın meta verilerince belirlenir.
Bir DOI numarası üç bölümden oluşur:
DOI’nin bu üç bölümünün sonuncusu olan son eki üyeler (veya üyelere hizmet sağlayanlar) oluşturur. DOI’lerin benzersiz ve kalıcı olması gerektiğinden üyeler, anlaşılır veya anlamlı olmaması gereken son eklerini oluşturmak ve yönetmek için makul bir yol izlemelidirler.
Burada, son eklerinize nasıl oluşturacağınıza karar vermenize yardımcı olacak kuralları ve ilkeleri ve bazı örnekleri paylaşıyoruz. Ayrıca doğrudan Crossref’in sunduğu son ek oluşturma aracını da kullanabilirsiniz.
OJS (Açık Dergi Sistemi) için Crossref XML eklentisini kullanıyorsanız, eklenti bunları sizin için otomatik olarak oluşturacağından son eklerinizi oluşturmanıza gerek yoktur.
DOI’ler ve DSpace ambarı için de Crossref bazı önerilerde bulunmuştur. Öncelikle aşağıdaki birkaç kurala dikkat edilmelidir.
Bu kurallara tüm DOI kayıt kuruluşları uymak durumundadır.
– Her DOI benzersiz olmalıdır
– Yalnızca izin verilen karakterleri kullanın: DOI son ekleri, aşağıdaki izin verilen karakterlerin kombinasyonlarını içeren herhangi bir alfanümerik dize olabilir:
– Latin alfabesinin harfleri, A-Z (büyük/küçük harf duyarsızlığı konusunda aşağıdaki bilgilere göz atın.)
– Sayılar, 0-9
-._;()/ (kısa çizgi, nokta, alt çizgi, noktalı virgül, parantez, ileri eğik çizgi). Kesilmeyen tire (U+2011), şekil tire (U+2012), en tire (U+2013) ve em tire (U+2014) karakterlerine izin verilmediğini unutmayın. Onaylanan tek tire eksi tire (U+002D) karakteridir.
– Bazı eski (2008 öncesinde atanan) DOI’lerin başka karakterler içerebileceğini unutmayınız. Özel karakterler içeren son ekler hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
– Son ekler büyük/küçük harfe duyarlı değildir. Bu nedenle örneğin 10.1006/abc son eki sistemde 10.1006/ABC son eki ile aynıdır. Küçük harf kullanmanın erişilebilirlik açısından daha iyi olduğunu unutmayınız.
Kaynak: https://www.crossref.org/documentation/member-setup/constructing-your-dois
DOI Son Eki Oluşturma Yönergesi
Çok fazla kural olmadığı için, son eklerin nasıl oluşturulacağı konusunda bazı ilkeleri göz önünde bulundurmak yararlı olabilir. Bu tavsiyeler ister dergi veya kitap düzeyinde (bir kitabın tamamı için DOI), ister cilt, sayı, makale veya bölüm düzeyinde olsun, tüm düzeylerdeki DOI’ler için geçerlidir.
DOI’lerinizi oluşturmanın en önemli kısmı DOI’lerin benzersiz, kalıcı ve ‘anlamsız’ olmaları nedeniyle, bir kez oluşturulduklarında her zaman çalışacağını bilmenizdir. Mevcut DOI’leri silmeye veya güncellemeye asla gerek yoktur.
DOI son ekleri için en iyi uygulamalar: Son ekler, kolayca görüntülenebilen ve yazılabilen ancak ‘anlamsız’ olan kısa dizeler içerdiğinde en iyisidir. Yani, son ekler meta veriler de dahil olmak üzere okunabilir hiçbir bilgi içermez.
– Rastgele bir yaklaşım kullanın: bu yaklaşım DOI’lerin anlaşılmaz veya ‘anlamsız’ olmasını sağlar ve yorumlama veya tahmin girişimlerini en aza indirir (anlaşılmaz son ekler hakkında daha fazla bilgi aşağıda yer almaktadır). Crossref’in önerdiği son ek oluşturma aracı ve DOI kayıt iş akışını kullanabilirsiniz. Herhangi bir rastgele oluşturucu da işe yarayabilir. OJS için Crossref XML eklentisini kullanıyorsanız, eklenti bunları sizin için otomatik olarak oluşturacağından son eklerinizi oluşturmanıza gerek yoktur.
– Son ekleri kısa tutun. Bu son eklerin okunmasını ve elle yazılmasını kolaylaştırır. Unutmayın, DOI’ler çevrimiçi ve basılı olarak görünecektir.
İyi bir uygulama DOI örneği şu şekilde olabilir: 10.3390/s18020479 Bu örnek belirgin bir bilgi içermediği için anlaşılmaz görünmektedir.
DOI son ekleri oluştururken şunları yapmaktan kaçının: Son eklerin işlevi doğası gereği tekniktir, bu nedenle okunacak, yorumlanacak ve/veya tahmin edilecek bilgi olarak ele alındıklarında en sorunlu olanlardır. Unutmayın, DOI’ler kalıcıdır ve DOI’leri düzeltme veya silme söz konusu değildir.
– Her ne kadar cazip olsa da, dizi vb. bir kalıp kullanmak sorunlara neden olabilir. DOI’leri kullanan hizmetler ve araçlar, örneğin, kayıtlı olmayan ve hiçbir zaman da olmayacak olan gelecekteki DOI’leri tahmin etmeye çalışabilir (anlaşılmaz son ekler hakkında daha fazla bilgi aşağıda verilmiştir).
– Dergi başlığı (veya derginin baş harfleri), sayfa numarası veya tarih gibi bilgileri eklemeyin. Bu tür bilgiler meta verilere dahil edilmelidir, ancak iki temel nedenden dolayı son eklere dahil edildiğinde sorunlara neden olabilir:
– Meta verilerdeki bilgilerle çelişen son ekteki bilgiler kafa karıştırıcıdır.
– Dergi başlığı (veya derginin baş harfleri) gibi bilgiler değişebilir veya tarihlerde olduğu gibi yanlış bulunabilir, ancak DOI’ler kalıcıdır, silinemez ve DOI’leri düzeltmek mümkün değildir. Anlaşılmaz son ekler hakkında daha fazla bilgi için aşağıya bakınız.
Örnek bir sorunlu DOI son eki şu şekilde olabilir: 10.5555/2014-04-01 Bu örnek anlaşılmaz değildir çünkü son ek yerine meta verilerde yer alması gereken bir tarih içermektedir.
DOI son eklerinde dikkatli olun: Son eklerin nasıl oluşturulacağını ve zaman içinde nasıl yönetileceğini yönetmek zor olabilir. Bazı sistemlerin bu tavsiyeye uymayan gereksinimleri olduğunu ve DOI’lerin okunabilir olmasının insların DOI’leri yönetmesine yardımcı olduğunu bilinmektedir.
– Anlamı olan bir son ek kullanmanız gerekiyorsa, dikkatli bir olmak kaydıyla dahili sistem tanımlayıcıları işe yarayabilir. ISBN’ler gibi bilgiler bizzat meta veri olduğundan bunları son eklerde kullanmanız önerilmemektedir.
Unutulmamalıdır ki siz ve okuyucular bir ISBN’yi tanıyabilseniz de DOI sisteminin kendisi tanımaz.
Yaklaşımınız ne olursa olsun anlaşılmaz son eklerin ne kadar önemli olduğunu anlamak için biraz zaman harcamak gerekebilir.
Bir DOI Crossref’e kaydedildikten sonra, her zaman aynı içerik için kullanılmalıdır. İçerik yeni bir web sitesine veya yeni bir yayıncıya taşınsa bile, aynı DOI kullanılmaya devam edilmelidir. DOI asla değişmese de ilişkili meta verileri ilgili Crossref üyesi tarafından güncel tutulur.
https://www.crossref.org/documentation/member-setup/constructing-your-dois
Dijital içeriğin bir nesnenin halihazırda bir DOI’si varsa ne yapılmalıdır?
Bazen üyeler bazı makaleler için zaten kayıtlı DOI’leri olan bir dergi edinebilirler. Halihazırda kayıtlı olan DOI’leri saklamak ve kullanmaya devam etmek ve bunları değiştirmemek önemlidir. DOI’lerin kalıcı olması gerekir.
Mevcut DOI üzerindeki ön ekin, satın alan üyeye ait ön ekten farklı olması önemli değildir. İçerik üyeler arasında taşınabildiğinden, bir DOI’nin sahibi ön ekin sahibi ile aynı olmak zorunda değildir. DOI’ler için sorumluluk devri hakkında daha fazla bilgi edinin.
Kaynak: https://www.crossref.org/documentation/member-setup/constructing-your-dois
Rastgele oluşturulmuş tanımlayıcıların önemi
Anlamsız son ekler nedir ve neden önemlidir?
Son ekler ‘rastgele sayılardır’. Esasen kendi başlarına anlamsızdırlar ve bu şekilde anlamsız olmaları amaçlanmıştır. Bunun en önemli nedeni bir şey anlamsız olduğunda düzeltilmesine gerek olmamasıdır.
DOI’ler anlaşılabilecek, yorumlanabilecek veya tahmin edilebilecek bilgileri, özellikle de değişebilecek bilgileri içermemelidir. Sayfa numaraları ve tarihler, son eklerde yer almaması gereken bilgilere verilebilir. Son ekin DOI ile ilişkili meta verilerle çelişen bilgiler içermesi de son derece sorunludur.
Yukarıda ‘sonek kalıpları’ oluşturmaktan bahsetmiştik, ancak bir kalıp içeren veya ima eden bilgiler de sorunludur. Örneğin bir sayı dizisi, gelecekteki DOI’lerin tahmin edilebileceği varsayımına yol açmaktadır.
Tıpkı bir kalıp olan (ya da kalıp gibi görünen) bilgilerin bu şekilde ele toplanması olasılığı gibi, DOI’lerin (ya da DOI gibi görünen bilgilerin) otomatik yazılımlarla web sitelerinden toplu olarak elde edilmesi yaygındır. Kayıtlı olmayan DOI’lerden ortaya çıkmasından kaçınmak için DOI kaydının zamanlaması önemlidir. Aynı şekilde DOI’lerin oluşturulma biçimi de yorumlamadan kaçınmak için kritik öneme sahiptir.
Kaynak: https://www.crossref.org/documentation/member-setup/constructing-your-dois
DOI bir yayıncı için hangi yükümlülükleri doğurur?
DOI alan her yayıncı;
-
Meta verileri doğru ve eksiksiz girmek,
-
Yayın bağlantılarını (URL) sürekli güncel tutmak,
-
Geri çekilen içeriklerde bilgilendirme sağlamak,
-
Cited-by gibi atıf ağlarına katkı vermekle yükümlüdür.
Crossref üyelik ilkeleri uyarınca bu yükümlülüklerin ihlali üyeliğin sonlanmasına yol açabilir.
AYRICA BK. SIKÇA SORULAN SORULAR VE YANITLARI